Preparaty na bazie propolisu, czyli tak zwanej „pszczelej żywicy”, są źródłem naturalnej pomocy w wielu różnorodnych stanach zdrowotnych. Cieszą się one dużą popularnością nie tylko ze względu na swoje terapeutyczne działanie w walce z chorobami dróg oddechowych, szczególnie popularnymi w okresie jesienno-zimowym. Propolis ma szerokie zastosowanie i działa korzystnie zarówno na nasze zdrowie zewnętrzne, jak i wewnętrzne, dzięki swojej silnej mocy wspomagającej i profilaktycznej. Jakie są jednak konkretne korzyści płynące ze stosowania propolisu i które z jego właściwości powinniśmy szczególnie docenić?
Propolis jest substancją o charakterze balsamiczno-żywicznym. Jego konsystencja przypomina tłusty maź o barwie różniącej się w zależności od rośliny, z której pochodzi – może być jasnobrązowy, zielonkawy, czerwonawy czy pomarańczowy. Propolis ma intensywny zapach żywicy i miodu. Poniżej temperatury 15 st.C twardnieje i rozpada się na drobne cząsteczki, natomiast w temperaturze 36 st.C zyskuje pożądaną elastyczność. Temperatura topnienia propolisu wynosi 90 st.C.
Pszczoły tworzą propolis, zbierając substancje żywiczne z pąków kwiatów i młodych pędów drzew. Następnie przenoszą je do ula, by uszczelnić jego ścianki. Największe zużycie propolisu przez organizmy pszczół następuje przed zimą, kiedy to pokrywają nim ścianki ula, regulując także rozmiar otworów wylotowych. Zdolni pszczelarze potrafią przewidzieć nadchodzące warunki zimowe, obserwując wielkość szczelin pozostawionych przez pszczoły.
Propolis nie tylko chroni ul przed niskimi temperaturami, ale także zapewnia ochronę przed drobnoustrojami mogącymi powodować choroby. Propolis zawiera substancje przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Ponadto, pszczoły używają go do balsamowania zwłok intruzów, które wdarły się do ula i nie mogą być usunięte ze względu na ich rozmiary.
Pszczelarze zbierają propolis za pomocą specjalnych narzędzi zwanych kitołapkami lub przez zeskrobywanie go z różnych części ula. Pierwsza metoda jest bardziej efektywna, umożliwiając zebranie większej ilości propolisu. Metoda tradycyjna, polegająca na zdejmowaniu propolisu z ram i beleczek, jest mniej efektywna. Jednak intensywne pozyskiwanie propolisu może przeszkadzać w pracy pszczół i negatywnie wpływać na jakość pozyskanego surowca. Pszczoly, aby nadążyć z produkcją propolisu, mogą zaczynać zbierać różne, niekoniecznie korzystne substancje kleiste, które obniżają lecznicze i terapeutyczne właściwości propolisu.
Propolis charakteryzuje się unikalnym składem – aż 80% jego zawartości mogą stanowić różnego rodzaju żywice. Zazwyczaj propolis zawiera od 40 do 50% żywic. Woski stanowią do 30% zawartości propolisu, a olejki eteryczne około 10%. Propolis zawiera także śladowe ilości pyłku kwiatowego. Precyzyjny skład i wartość propolisu zależą od warunków panujących w pasiece i miejscu zbioru, szczególnie klimatu i roślinności danego miejsca. W Polsce głównymi źródłami żywic dla propolisu są pąki kwiatowe drzew takich jak brzoza, olcha, czereśnia, jodła, topola, świerk czy śliwa.
Niemniej jednak, propolis jest surowcem o bardzo złożonym składzie, zawierającym ponad 300 różnych substancji i związków chemicznych. Najlepiej przebadane spośród nich to polifenole, w tym flawonoidy, fenolokwasy, kumaryny, estry i etery aromatyczne, ketofenole oraz aldehydofenole. Kwas kawowy, salicylowy, felurowy, kumaronowy, wanilinowy czy galusowy to tylko niektóre z fenolokwasów obecnych w pszczelej żywicy. Wśród flawonoidów znajdziemy m.in. kwercetynę, kemferol, galanginę, apigeninę, chryzynę czy akacetynę. Ważną grupą związków są także terpenoidy – geraniol, nerol, kariofilen, patchulen czy stigmasterol.