Prawidłowe funkcjonowanie organizmu ludzkiego to nie tylko sprawne ciśnienie krwi, ale także odpowiednie tętno. Często jest ono postrzegane jako jedynie symptom życia, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, jak po wypadkach. W istocie jednak, jego wartość może być barometrem zdrowia – zarówno wskazującym na dolegliwości, jak i potwierdzającym idealną kondycję. Stąd też konieczność prowadzenia regularnych pomiarów.
Tętno definiuje się jako liczbę uderzeń serca na minutę. Najprostszym sposobem jego pomiaru jest umieszczenie palców na tętnicy nadgarstkowej i zliczanie impulsów przez pełny obieg wskazówki sekundowej zegarka. Również inne miejsca anatomiczne umożliwiają jego zbadanie – są to tętnica szyjna oraz obszar wewnątrz łokcia. Numeracja oznaczająca wynik pomiaru to bezpośredni pokaz pracy naszego serca.
Alternatywą dla pomiaru manualnego są urządzenia elektroniczne monitorujące czynność serca – od ciśnieniomierzy, po zaawansowane medyczne aparatury szpitalne. Pozwalają one na szczegółowe badanie tętna w różnych miejscach ciała, od skroni, przez klatkę piersiową, brzuch, uda, aż po stopy.
By zrozumieć znaczenie tętna, należy przyjrzeć się mechanizmowi jego powstawania. Krew w organizmie krąży nieprzerwanie dzięki interwałowemu skurczowi komór i przedsionków serca. Za każdym razem, gdy krew zostaje wpompowana z przedsionków do komór, następuje zamknięcie zastawek oraz pojawia się charakterystyczne bicie serca. Ten cykl powtarza się dziesiątki razy na minutę, utrzymując stały krwiobieg.
Norma tętna dla dorosłych wynosi 60-100 uderzeń na minutę, jednak dla dzieci wartości te są zróżnicowane. Dla niemowląt do trzech miesięcy życia norma tętna to 100-150 uderzeń na minutę, dla starszych niemowląt – 80-160, dla dzieci od roku do trzech lat – 80-120, natomiast dla dzieci w wieku 7-9 lat – 70-110 uderzeń na minutę. W miarę dorastania tętno sukcesywnie spada.
Wartości tętna mogą zmieniać się w ciągu dnia pod wpływem różnych czynników. Organizm samodzielnie reguluje pracę serca, dostosowując je do bieżących potrzeb. W przypadku intensywnego wysiłku fizycznego, tętno wzrasta, aby zapewnić większy dopływ utlenionej krwi do mięśni. Regulację tempa pracy serca kontroluje układ nerwowy oraz hormony. Tętno może być również wpływane przez zmiany temperatury ciała, poziom jonów wapnia, potasu i sodu we krwi, a także przez stymulanty takie jak kofeina czy nikotyna. Kluczowym czynnikiem zwiększającym tętno jest stres, powodujący nagły wzrost poziomu adrenaliny.
Podczas snu, prawidłowe tętno obniża się do 40-50 uderzeń na minutę. W przypadku umiarkowanej aktywności fizycznej osoby w wieku 30-50 lat odnotowują zwykle tętno na poziomie 85-95, podczas treningu aerobowego (tzw. „kardio”) 119-130, zaś przy trening anaerobowym 132-152. Odchylenia od tych norm mogą wskazywać na lepszą lub gorszą kondycję serca i układu oddechowo-krążeniowego.
W kontekście wysiłku fizycznego istotnym parametrem jest tzw. maksymalne tętno (HR_MAX), czyli maksymalna liczba uderzeń serca na minutę podczas wyczerpania. Szacuje się je, odejmując od 220 wiek badanej osoby. Precyzyjne określenie tego parametru dla konkretnego człowieka można uzyskać jedynie poprzez badanie obciążeniowe EKG.